تابلوی بزرگ فروشگاه زنجیره ای «قدس» هنوز در خیابان ولیعصر تهران تقاطع زرتشت خودنمایی می کند. فروشگاهی که ابتدا نامش کورش بود و بعد به قدس تغییر نام داد. در تاریخ فعالیت فروشگاه های زنجیره ای نام کورش یا همان قدس که به سال ۱۳۴۸ باز می گردد توسط محمود خیامی و برادرش ثبت شده که آن هم در ردیف اولین های فروشگاه های زنجیره ای ایران در کنار «سپه»، «اتکا»، «فردوسی» و «بزرگ ایران» قراردارد.
پس از انقلاب اسلامی تعداد این فروشگاه ها آرام آرام پیش رفت چون فرهنگ استفاده از فروشگاه بزرگ و زنجیره ای هنوز در جامعه تعریف و تبیین نشده بود. بعنوان مثال در سال ۱۳۷۴ در دوره تصدی شهرداری تهران توسط غلامحسین کرباسچی فروشگاه شهروند امروزی به نام فروشگاه بزرگ بیهقی افتتاح شد. و در همان سال دولت آیت الله هاشمی رفسنجانی فروشگاه های زنجیره ای رفاه را ایجاد کرد که بیشترین میزان سهام آن در اختیار بانک‌های ملی، صادرات، ملت، تجارت، سپه و سازمان زمین و مسکن، بیمه ایران، بیمه مرکزی و شهرداری تهران و بعضی شهرداری‌های دیگر بود.
فروشگاه زنجیره ای «هایپر استار» در سال ۱۳۸۸ با سرمایه گذاری “ماجد الفطیم” ایجاد شد. ماجد الفطیم یا مجید الفطیم تاجر اماراتی است که جزء ثروتمندترین تاجران امارات بوده و در لیست ۱۰ ثروتمند جهان عرب نیز قرار دارد و همچنین در سال ۲۰۱۵، با ارزش خالص ۵٫۲ میلیارد دلار، از دیدگاه رسانه Forbes دومین فرد ثروتمند خاورمیانه شناخته شد. «افق کوروش» در سال ۱۳۸۸ با حمایت مادی و معنوی گروه صنعتی گلرنگ، «هایپر می» در سال ۱۳۹۳، «هفت» در سال ۱۳۹۰، «جانبو» در سال ۱۳۹۰ و فروشگاه زنجیره ای «دیلی مارکت» در سال ۱۳۹۸ با حمایت مادی و معنوی شرکت صنعتی میهن ایجاد شدند.
گفته می‌شود ۲۵ هزار نفر در بخش فروشگاه های زنجیره ای کشور به صورت مستقیم مشغول به فعالیت هستند و ۲۵۰۰ شعبه فروشگاهی تحت ۷۰ برند به عنوان فروشگاه های زنجیره‌ای فعال بوده و بالغ بر ۵ هزار میلیارد تومان سرمایه گذاری در این بخش انجام گرفته است. به گفته اتحادیه فروشگاه‌های زنجیره‌ای ایران در حال حاضر تعداد واحدهای عضو اتحادیه به ۹۰ شرکت، ۱۱۰ برند و ۳۵۰۰ شعبه رسیده که از این میان حدود ۴۰ شرکت و ۱۰۰۰ شعبه در سال ۱۳۹۶ به اتحادیه افزوده شده‌اند.
حالا ۲ سوال مطرح می شود؛ اول اینکه چرا رشد صدور مجوز و ایجاد فروشگاه های زنجیره ای در ایران افزایش یافته است؟ و دوم اینکه چرا این فروشگاه ها به سمت تقلب و فریب و جرائم و تخلفاتی مانند احتکار، گران فروشی و تبلیغات دروغ رفته اند؟ در پاسخ به سوال اول باشد گفت که در برنامه ششم توسعه آمده است فروشگاه‌های زنجیره‌ای در ایران باید به ۲۰ درصد فروش کل بازار خرده‌فروشی کشور برسد رقمی که گفته می‌شود در کشورهای دیگر گاهی به ۷۰ تا ۸۰ درصد رسیده است. و این مجوزی شده تا هر فرد و گروه و شرکتی با هر دین، مسلک، اخلاق، گرایش و غیره … بتواند صرفا با داشتن پول و سرمایه اقدام به ایجاد فروشگاه زنجیره ای کند.
اما پاسخ به پرسش دوم کمی جای بحث و تحلیل دارد. در مرامنامه و اصول اخلاقی بسیاری از فروشگاه های زنجیره ای نشان و بندی در مورد انصاف، اخلاق تجارت، توجه به حقوق مصرف کننده و جلوگیری از هرگونه کم فروشی نوشته و تاکید نشده است. بسیاری از این فروشگاه ها بیشترین تلاش خود را صرف سود بیشتر به هرنحوی و با هر ترفندی دارند. به نوعی مسابقه کثیفی میان ده ها فروشگاه زنجیره ای رخ داده است. همه سعی دارند در هر محله شعبه ایجاد کنند و با تبلیغات از نصب تراکت تا تبلیغات در رسانه ملی شهروندان را به سوی خود ترقیب کنند.
البته کم فروشی ها، دزدی ها و فریب ها همراه با گران فروشی دست بسیاری از این فروشگاه های زنجیره ای را رو کرده است.با این حال این رسانه های بزرگ هستند که گاهی با دریافت پول های چرب کاری به کار آنها ندارند و درگناهشان شریک می شوند و اینطور لقمه حرام را وارد زندگی خود می کنند.
*مردم فریب فروشگاه های زنجیره ای را نخورید
*کالاها درجه یک نیستند؛ دروغ می گویند
محمدعلی اسفنانی معاون رئیس سازمان تعزیرات کشور و مدیرکل تعزیرات استان تهران در گفتگو با سید هادی کسایی زاده (روزنامه نگار و خبرنگار ضدفساد) می گوید: آنچه مسلم است، تخلف قطعی فروشگاه‌های زنجیره‌ای و شرکت‌های تولیدی و بسته‌بندی است؛ متأسفانه شاهد تبلیغ گسترده تخفیفات و قرعه‌کشی این فروشگاه‌ها در صداوسیما هستیم. یکی از تخلفات این فروشگاه‌ها این است که از طریق تبانی با شرکت‌های تولیدکننده یا شرکت‌های بسته‌بندی، قیمت را بالاتر از آنچه باید در کالاها درج و وزن محصول را هم کم می‌کنند و پس از آن قیمت فروش را کمی پایین می‌آورند؛ این اقدام فروشگاه‌ها و شرکت‌های متخلف، هم تخلف «گران‌فروشی« و هم تخلف «کم‌فروشی» است.
وی افزود: تخلف دیگر شرکت‌های بسته‌بندی این است که کالای درجه سه و چهار را بسته‌بندی می‌کنند و به نام کالای درجه یک در این فروشگاه‌های دارای تخفیف به فروش می‌رسانند! از تخلفات دیگر در این حوزه افزایش قیمت بی‌دلیل کالای بسته‌بندی‌شده و گاهی تا دو برابر بیشتر از قیمت کالای فله‌ای است. لذا از مردم خواهش می‌کنم فریب تخفیف‌های فروشگاه‌های زنجیره‌ای را نخورند، زیرا طبق بررسی ما بسیاری از این تخفیف‌ها غیرواقعی است.
تخفیف در تعبیر عامیانه و اقتصادی آن یعنی اینکه کالایی با ارزش فرضی ۱۰ ریال، کمتر از ۱۰ ریال به فروش برسد و مشمول فاکتورهایی است که گاهی آخر ماه و آخر هفته یا آخر سال برای یک یا دو بار ارایه می‌شود. حالا فردی قیمت کالا را مقایسه می‌کند و می‌بیند که سوپرمارکت کوچک محل آن کالا را ۱۰ ریال به فروش می‌رساند و اگر ۸ ریال بفروشد، یعنی اینکه تخفیف داده است، اما اینکه یک شرکتی قیمت کالا را ۱۵ ریال درج کند و فروشگاه زنجیره‌ای آن را با تخفیف ۱۲ ریال بفروشد، این کار نه‌تنها تخفیف نیست، بلکه گران‌فروشی است، بنابراین خواهش می‌کنیم که مردم به هیچ عنوان تحت تأثیر این تبلیغات و اینکه گفته می‌شود تخفیف است، قرار نگیرند.
اسفنانی در پاسخ به اینکه برای فروشگاه های زنجیره ای متخلف چه می خواهید انجام دهید گفت: چند تخلف شاخص در فروشگاه های زنجیره ای است که برنامه ریزی کردیم تا برخورد جدی شود. اول اینکه این تخفیف ها دقیقا گران فروشی است و منت هم روی سر مردم می گذارند و باید این تخلف رفع شود. دوم اینکه مثلا فروشگاه حبوبات درجه ۴ را سفارش دادند به یک شرکت و بسته بندی کردند و آن را به عنوان کالای درجه یک عرضه می کنند و از همه بدتر اینکه گران تر از کالای درجه یک عرضه می کنند. اتفاقا این مصداق ها برای فروشگاه زنجیره ای (ک) هم است که آن هم در دست بررسی است.
در مورد فروشگاه رفاه و شهروند، افق کوروش و برخی دیگر پرونده ها قطعی شده و حکم صادر شده است. مثلا در موضوع برنج های ادغامی پاکستانی و ایرانی در فروشگاه شهروند که به اسم ایرانی عرضه می کردند همزمان تمامی فروشگاه های شهروند را مورد بررسی قراردادیم و حکم هم صادر شد.
بیشتر بخوانید
فیلم| سوء استفاده «دی جی کالا» از جان مردم| پرونده باید به دادستانی برود
ساعت مچی ۳ میلیارد تومان| ترویج اشرافیگری در سایت های مورد تائید وزارت صمت!
گران فروشی در فروشگاه های همواره تخفیف «افق کوروش»!
*کسایی زاده: جناب آقای اسفنانی این کارها مصداق غش در معامله و کم فروشی است مگر غیر از تخلف گناه ندارد؟
-اسفنانی: زمانی برای رادیو معارف کار تخصصی تولیدی انجام می دادم. آن روزها جرائمی که وصف گناه هم داشت را مورد بررسی قراردادیم. این موضوع هم همان است. بعنوان مثال کالایی که مضرحال مردم است و عرضه می شود گناه نیست؟ تقلب گناه نیست؟ وقتی ۵ میلیون ماسک احتکار شده را در دورانی که مردم نیاز داشتند پیدا کردیم گناه نبود؟
*کسایی زاده: اشاره به احتکار ماسک کردید؛ پرونده دیجی کالا هم آن زمان جنجال زیادی به همراه داشت. در مورد ناگفته های آن صحبت کنید؛
-اسفنانی: گشت ها را اعزام کردیم و به محل انبار که رسیدیم فقط ۵۰ هزار ماسک کشف شد و الباقی در دسترس نبود. چیزی که دل من را به دردآورد این بود که از رسانه ملی با من تماس گرفتند در مورد لایحه دفاعیه دی جی کالا که در فضای مجازی و سایت های خبری حامی آن منتشر شده تشریف بیاورید رادیو صحبت کنید. گفتم از کی تاحالا باید تعزیرات بیاید در برنامه رادیویی با شرکت متخلف صحبت کنم و در مورد لایحه دفاعیه دی جی کالا حرف بزنم. من به هیچ عنوان نرفتم و رادیو را هم منصرف کردم برگزار نکنند.
*کسایی زاده: راهکار کاهش تخلفات در فروشگاه های زنجیره ای چیست؟
-اسفنانی: جلسه ای با حضور نمایندگان آنها خواهیم داشت و خواهم گفت که اگر خودتان رصد نکنید ما رصد کرده و پس از کشف تخلفات و جرائم مجبوریم نام فروشگاه و برند را ببریم. البته مصاحبه های تعزیرات موجب شد کمی حواسشان را جمع کنند. مثلا دیگر دستمال کاغذی را با حجم کم بسته بندی نمی کنند و به اسم حجم بالا بفروشند.
-اسفنانی: جناب آقای کسایی زاده، چون شما جسورانه نقد می کنید به شما بگویم که یکی از مهمترین دلایل گرانی در کشور صدا و سیما است. چرا باید مراسم قرعه کشی افق کوروش یا فلان فروشگاه و کالا قرعه کشی برگزار کند؟ مثلا قوطی طلا و غیره … وقتی صدا و سیما این کار را می کند به نوعی دارد مشروعیت به آن کالا و شرکت می دهد. مثل قضیه تبلیغات کرم غیرمجوز دار حلزون و غیره رخ می دهد. به راستی مسئولیت حقوقی سازمان ها و رسانه ها در مورد تبلیغات کالاها چیست؟ وقتی تنها رسانه تصویری کشورمان رسانه ملی است و به قول امام خمینی(ره) دانشگاه است بر چه اساسی اینطور به تبلیغات ورود می کند؟ من بعنوان حقوقدان می گویم که رسانه هم مقصر است. چون آنها اعتماد مردم را جلب می کنند.
*توصیه و تذکر قرآنی و دینی به فروشگاه های زنجیره ای و سایر اصناف
یکی‌از گناهان بزرگی که در عرصه روابط اجتماعی ناسالم و بازار آشفته رخ می‌نمایاند، کم‌فروشی و غش در معامله است.غش به این است که صاحب کالا جنس معیوب خود را به‌عنوان سالم عرضه کند و به‌نوعی مشتری را فریب دهد کمااینکه برای تجار، صنعتگران، پیشه‌وران، کشاورزان و دیگران راهی بهتر از راستی و امانت نیست و نخواهد بود؛ زیرا راستی و امانت را پیشه خود نمودن کیمیای اقبال و سعادت و سرچشمه افزونی و زیادت و پایه علو درجات و نمو برکات و امیدواری است.
از امام صادق(ع) روایت است که؛ «از آمیختن شیر با آب، برای فروش نهی فرمود» تأثیر سوء این رفتار اقتصادی در از میان بردن سرمایه اعتماد اجتماعی و عمومی جامعه تا آن جایی است که پیامبراکرم(ص) اهل غش را بیرون از دایره اسلام و مسلمین برمی‌شمارد و در روایتی می‌فرماید: «کسی‌که با غش و فریب با مسلمانان رفتار کند مسلمان نیست» و نیز امام صادق(ع) فروش کالا در سایه و تاریکی را نیز مصداق غش دانسته و می‌فرماید: «خرید و فروش در سایه و تاریکی که جنس در آن به‌خوبی دیده نمی‌شود از مصادیق غش است و غش نیز حلال نیست».
پیغمبر اکرم(ص) همچنین فرمود: «از ما نیست کسی‌که در معامله با مسلمانان غش کند، خداوند برکت روزی او را می‌برد و راه معاش او را می‌بندد و او را به خودش واگذار می‌کند».
از نظر اسلام همه اشکال غش، حرام است. از جمله آنها می‌توان به مخلوط کردن جنس خوب با جنس بد یا با چیز دیگر اشاره کرد. مثل برنج طارم و خزر و ندا را مخلوط کردن و به‌جای جنس خوب یعنی طارم درجه یک به مصرف کننده بفروشند. یا اینکه جنس را به‌صورت جنس دیگر وانمود کند و یا صورت ظاهری خوبی را به جنس بدهد و یا عیب جنس را مخفی دارد، این در حالی‌است که مشتری به فروشنده اعتماد دارد که عیب جنس را از او مخفی نمی‌دارد.
بنابراین از آن جایی‌که غش موجب سلب اعتماد عمومی از جامعه است، یکی‌از گناهان بزرگ اجتماعی است که قوام و سرمایه‌های بزرگ اجتماع یعنی سرمایه اعتماد عمومی را به غارت می‌برد. این مسئله درباره زر و طلا که مبنای اقتصاد جوامع بشری است سخت‌تر است؛ چون اگر در زر و طلا غش راه یابد دیگر نمی‌توان امید به چیزی به نام اعتماد داشت که پایه اقتصاد بر آن نهاده شده است. قرآن کریم در سوره مطففین و در سایر آیات با این گناه بزرگ به‌شدت مبارزه کرده و مؤمنین را از چنین رذایلی برحذر داشته است.
و از امام محمد باقر(ع) روایت شده که رسول خدا(ص) در بازار مدینه به گندم فروشی عبور کرد و فرمود خوب گندمی داری پس دست وسط آن نمود و مقداری بیرون آورد دید وسط گندم خراب است پس به صاحب آن فرمود: «خیانت کردی و با مسلمانان غش نمودی» و در روایت حلی است که از حضرت صادق(ع) پرسید از شخصی که دو نوع از یک جنس دارد یکی گران و خوب و دیگری پست و ارزان پس هر دو را مخلوط کند و به یک قیمت بفروشد فرمود: «نباید با مسلمانان غش کند و اینطور معامله نکند مگر اینکه مخلوط بودن آن‌را به مشتری بگوید».
داود بن سرحان از آن حضرت پرسید که دو قسم مسک داشتم یکی تر و دیگری خشک پس مسک تر را فروختم و مسک خشک را به همان قیمت نمی‌خرند آیا جایز است که آن‌را تر کنم تا به مصرف فروش برسد حضرت فرمود: جایز نیست مگر آن‌که مشتری را خبر دهی که آن‌را تر کرده‌ای.
