اشکان خبر| شهید سپهبد قاسم سلیمانی درحالی دو روز پیش با دستور مستقیم دونالد ترامپ، رییس جمهور آمریکا به شهادت رسید که کاخ سفید در توجیه این جنایت برخی مسایل حقوقی از جمله قتل هدفمند در دفاع از منافع ایالات متحده را بیان کرده است.
امیر ساعد وکیل، متخصص حقوق بین الملل و عضو هیات علمی دانشگاه تهران معتقد است جنایت آمریکا علیه کاروان حامل شهید سپهبد قاسم سلیمانی در فرودگاه بغداد با هیچ یک از موازین حقوق بین الملل، حقوق بشر و حقوق بشردوستانه سازگار نیست و شلیک به کاروان مزبور، یک جنایت تروریستی واضح و آشکار است.
این وکیل پایه یک دادگستری، ضمن ارائه توضیح درباره تفاوت قتل هدفمند و اقدام تروریستی نظامی توسط دولت ایالات متحده آمریکا، می گوید علاوه بر جنایت علیه سردار شهید ایرانی، آمریکا بر اساس قطعنامه تعریف تجاوز مورخ ۱۹۷۴، مرتکب جنایت تجاوز علیه تمامیت ارضی عراق هم شده است.
وقتی صحبت از قتل یا کشتار هدفمند می کنیم، باید در نظر داشت در حقوق بین الملل دو معیار برای اینکه بتوان مشخص کرد آیا این اقدام مشروع شناخته می شود یا خیر وجود دارد. معیار اول این است که آیا ایالات متحده در اتفاق اخیر که منجر به شهادت سردار محبوب قاسم سلیمانی شد حق داشته است در مقام اجرای قوانین داخلی خود متوسل به این اقدام تروریستی شود یا نه؟ وقتی اقدام در جهت اجرای قوانین داخلی آمریکا می کنیم منظورمان این است که آیا مقررات یک جانبه تحریم که در ایالات متحده وضع شده اجازه توسل به این اقدام تروریستی را می دهد؟ پاسخ قطعا منفی است. در حقوق بین الملل هیچگونه مجوزی برای توسل به زور جز در سایه شرایطی که منشور سازمان ملل متحد مشخص می کند یعنی دفاع مشروع -که خود مشروط به وقوع یک حمله مسلحانه است- و همینطور اقدامات اجرایی مورد تایید شورای امنیت سازمان ملل جز این حالات، هیچ مجوزی برای دولتها برای توسل به زور نداریم.
با فرض اینکه ایالات متحده به طور یکجانبه و در اقدامی غیر حقوقی و تبلیغاتی، سپاه پاسداران را به عنوان یک گروه تروریستی معرفی کرده باشد و با این توجیه قصد داشته باشد نسبت به یکی از فرماندهان ارشد سپاه، اقدام تروریستی خود را موجه جلوه دهد، باز هم پاسخ منفی است و حقوق بین الملل چنین اجازه ای را به آمریکا نمی دهد. چرا که مشخصا قطعنامه ۲۲۴۹ شورای امنیت سازمان ملل در سال ۲۰۱۵ تاکید می کند در خصوص اقداماتی که دولتها علیه تروریزم خصوصا داعش می توانند انجام دهند، کاملا باید مقید به موازین حقوق بین الملل باشند و باید تمامی موازین حقوق بشر و حقوق بشردوستانه رعایت شود.
عین همین عبارت را شورای امنیت در ارتباط با مسایلی که در لیبی اتفاق افتاد هم تکرار کرد و شاهد این واقعیت هستیم که هر چند تروریسم یک تهدید علیه صلح و امنیت بین المللی تلقی می شود اما واژه پردازی قطعنامه های شورای امنیت حکایت از آن دارد که دولتهای تروریستی و تروریست پروری مانند آمریکا بی توجه به الزامات حقوق بین المللی به خصوص حقوق بشردوستانه و حقوق بشر بین الملل و قواعد توسل به زور نباید از آزادی مطلق برخوردار باشند.
خودروی حامل شهید سپهبد سلیمانی در فرودگاه بغداد و با حضور مسئولان رسمی عراقی مورد هدف قرار گرفت. مسئولیت حقوقی و بین المللی آمریکا در این باره در قبال دولت و مردم عراق چیست؟
سپهبد سلیمانی با اجازه و هماهنگی دولت عراق به خاک آن کشور دعوت شده بود و در آنجا حضور داشت و استقبال یک مقام رسمی عراقی از ایشان روشن ترین دلیل برای حضور مشروع او در قلمرو دولت عراق است. همینطور موضعگیری های بعدی مقامات عراقی مبنی بر محکومیت اقدام ایالات متحده این واقعیت را نشان می دهد که بر اساس قطعنامه تعریف تجاوز مورخ ۱۹۷۴، ایالات متحده مرتکب جنایت تجاوز به خاک و تمامیت ارضی آن کشور شده است که نتیجه آن، تحقق مسئولیت بین المللی دولت آمریکا است.
علاوه بر اینکه اقدام آمریکا در کشتار هدفمند در چهارچوب اجرای قوانین داخلی خود وجاهتی ندارد، از نگاه حقوق بشردوستانه بین المللی نیز این کشتارها مجاز نیست. اصولا زمانی که یک فرد به صورت هدفمند مورد هدف قرار می گیرد بر اساس حقوق مخاصمات مسلحانه یا باید فرد مورد هدف به طور مستقیم در عملیات جنگی علیه طرف مقابل شرکت داشته باشد تا از این منظر یک سری حمایتهای ویژه حقوق بشردوستانه درباره او اعمال نشود که با توجه به تعریف فنی و حقوقی مخاصمه مسلحانه هیچ وضعیت جنگی فعالی بین ایران و آمریکا وجود نداشته است و نمی توان قائل به حضور مستقیم سپهبد سلیمانی در میدان جنگ علیه آمریکا بود.
به این ترتیب از نگاه فنی حقوقی، اقدام آمریکا علیه آن شهید، به عنوان یک رفتار در زمان جنگ تلقی نمی شود و به صورت قطعی این یک اقدام تروریستی است. دوم آنکه زمانی یک دولت می تواند اقدام خود را برای قتل هدفمند توجیه کند که اولا هیچ راهکار دیگری که غیر خونبار و غیرکشنده باشد در دسترس نباشد، ثانیا در پرتو اصل ضرورت اقدام نظامی مزیت نظامی حاصل از عملیات مزبور در سایه اصول تناسب و احتیاط در حقوق بشردوستانه بین المللی قابل توجیه باشد. متاسفانه در فقدان این دو معیار هم به نظر می رسد حقوق بشردوستانه بین المللی، قتل های هدفمند آمریکا را تایید نمی کند و جنایت از سوی حاکمان کاخ سفید محقق شده است.
از سویی موضعگیری وزارت دفاع آمریکا و اظهارات وزیرخارجه ایالات متحده نیز علاوه بر توئیت های رئیس جمهور آمریکا که حمله به کاروان سپهبد سلیمانی را اقدامی در جهت پیشگیری از وقوع حملات بزرگتر علیه اتباع و منافع آمریکا قلمداد می کند هم علاوه بر اینکه بدون ارائه ادله و مدارک قانع کننده کمکی به مشروعیت اقدام تروریستی آمریکا نمی کند، این سئوال را در حقوق بین الملل مطرح می کند که آیا ایالات متحده حق دارد به دفاع مشروع پیشگیرانه متوسل شود یا خیر؟ اغلب صاحب نظران حقوق بین الملل در این زمینه بر این دیدگاه متفق القول هستند که در شرایطی که به لحاظ واقعیات عینی، تهدید جدی و قریب الوقوع منافع و امنیت اساسی ایالات متحده از سوی سپهبد سلیمانی متصور نبوده است و اتفاقا دعوت دولت عراق از ایشان در راستای گزارش دبیرکل سازمان ملل متحد در چند روز پیش مبنی بر احیای مجدد داعش در عراق و همفکری و هماهنگی به منظور اتخاذ اقدامات مناسب جهت مقابله با شکل گیری این نیروها در سرزمین این کشور با همفکری سپهبد سلیمانی بوده است، ایالات متحده نمی تواند صرفا با برداشتهای توهم آمیز خود توسل به دفاع مشروع پیشگیرانه را در شرایطی که حتی یک حمله مسلحانه از سوی نیروهای نظامی ایرانی علیه آمریکا رخ نداده است، توجیه کند.
به نظر می رسد توجیهات حقوقی کاخ سفید برای این جنایت حتی در آمریکا خریدار ندارد و برخی نمایندگان کنگره و سناتورها می گویند ترامپ اختیار چنین حمله تروریستی و اعلان جنگ به ایران را نداشته است. حقوق داخلی آمریکا در این باره چه می گوید؟
قانون اساسی این اختیار را تا حدودی به رییس جمهور ایالات متحده می دهد که حتی نسبت به اعلام جنگ اختیار انحصاری داشته باشد. صرفا با توجه به اینکه ممکن است اقدام رئیس جمهور آمریکا آثار امنیتی یا تبعاتی برای منافع آمریکا در سراسر جهان داشته باشد ناگزیر است رئیس جمهور آمریکا توضیحاتی در اختیار کنگره قرار دهد که این کار بر اساس اطلاعات و اخبار موجود قرار است انجام گیرد.
